شال بافی کرمان
شالبافی کرمان از سابقه دیرینه‌ای در کرمان برخوردار است و پشم و شال کرمان از مهمترین کالاهای صادراتی کرمان تا قبل از دوره قاجار بود. این صنعت در دوره قاجار شکوفا شد و کرمان مهمترین منطقه شالبافی در ایران بود. بخش مهمی از رشد این حرفه ناشی از محیط جغرافیائی کرمان و نواحی آن بود که باعث میشد پشم و کرک مرغوبی در این منطقه به عمل آید.
شال کرمان که با آن شال ترمه نیز گفته میشد زینت‌بخش لباس دولتمردان ایرانی و سوغاتی ارزشمند و کالایی گران‌قیمت بوده است؛ به‌گونه‌ای که در لیست اموال یکی از خلفای عباسی(المتکفی) در سال ۳۳۳ هجری قمری از ۱۸ هزار طاقه شال کرمان نام برده شده است.
شال کرمان، دست بافته طبیعی است که به دلیل استفاده از مواد، رنگ و الیاف ارگانیک، آسیب ناشی از الیاف شیمیایی و مصنوعی را در تولید لباس به صفر رسانده و به دلیل خاصیت گرمازایی در زمستان و خنک بودن در تابستان، مشتریان فراوانی در داخل و خارج از کشور می‌تواند داشته باشد اما بعد از جنبش اعتراضی شال‌بافان این صنعت تقریبا منسوخ و از گردونه اقتصاد خارج شد.
تلگرافچی فرنگی در سال ۱۲۹۷ هجری قمری وقتی به کرمان سفر می‌کند، بیان می‌کند ۱۵ هزار نفر به طور مستقیم به کار شال بافی مشغول بوده‌اند یا هیات بازرگانی که حدود ۱۹۰۴ میلادی از بریتانیا به جنوب ایران سفر می‌کنند میزان تولید شال کرمان را ۶۰ هزار لیره استرلینگ (۳۶۰ هزار تومان) برآورد می‌کنند که اگر به قیمت امروز محاسبه کنیم چند هزار میلیارد تومان ارزش شال‌های آن زمان در کرمان می‌شود.رقم‌هایی که در تاریخ در خصوص تاثیر تولید شال کرمان در اقتصاد کرمان عنوان شده است رقم‌های بسیار قابل توجه‌ای است.مقطعی از تاریخ را داریم که قیمت یک شال کرمانی ۸۰ تومان بوده است و این زمانی است که با این مبلغ می‌توانستند حدود ۳۰۰ من(۹۰۰ کیلو) گندم خریداری کنند.
در دوره قاجار تعداد کارگاه‌های شالبافی در کرمان را بیش از ۳ هزار که حتی تا ۵ هزار کارگاه شالبافی ذکر می‌کنند.همچنین شال و شالبافی در کرمان یک سابقه طولانی دارد و با مسایل سیاسی پیوند خورده است که یکی از این مسایل مربوط به میرزارضا کرمانی و قتل ناصرالدین‌شاه است. پدر میرزارضای کرمانی در بازار کرمان پارچه‌فروشی داشته است، میرزارضا کرمانی به تجارت شال در تهران مشغول بود، یک شال از وی برای ولیعهد تهران خریداری کردند اما پول شالی که برای نایب السلطنه از او خریداری کرده بودند، پرداخت نشده بود. هر چه مراجعه می‌کرد پول آن را به او نمی‌دادند تا اینکه یک روز نایب‌السلطنه نشستی داشت، میرزا رضای کرمانی در آن جلسه رفت و عنوان کرد این شالی که به کمر بسته‌ای پول آن را به من هنوز نداده‌اند، نایب‌السلطنه آقا بالا خان را فرا خواند و گفت پول شال را پرداخت کن و بابت هر یک تومانی که پرداخت می‌کنید یک پس گردنی به میرزا رضای کرمانی بزنید.
براساس خاطرات جهانگرد «سرپرسی سایکس» در همان زمان بیش از ۱۵ هزار دستگاه شال بافی در کرمان وجود داشته است و در واقع از هر ۵ خانواده کرمانی یک خانواده به امر شالبافی مشغول بوده است .
وی گفت: درآمد شالبافی بیشتر نصیب دلالان و واسطه‌گران بود و وضعیت معیشت شال‌بافان چندان مناسب نبود، به‌طوری‌که در زمان« محمد اصفهان خان نوری» شخصی به نام «علی محمد شال‌باف» توانست از محل درآمد شالبافی ۱۲ هزار تومان به دولت وقت قرض دهد که این رقم به ارزش امروز بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان کنونی بوده است، این یک نمونه از میزان درآمد یک واسطه‌گر شالبافی بوده است.
شال‌بافان در سال های آخر این صنعت زندگی سختی را در نهایت تنگدستی می‌گذراندند و مشکلات عدیده‌ای داشتند و به هر دری که می‌زدند کسی به مشکلات آنها رسیدگی نمی‌کرد.در زمان «مرتضی قلی‌خان وکیل الملک دوم» شال‌بافان در سال ۱۲۹۴ هجری قمری قیام کردند و یک حرکت وسیع و گسترده‌ای در کرمان اتفاق افتاد به‌گونه‌ای که تمام امنیت شهر به مخاطره افتاد و مشکلات عدیده‌ای در شهر بوجود آمد و سرانجام در سال ۱۲۹۵ هجری قمری حکومت «مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک» سقوط کرد.
طی مصاحبه ای با آقای محسن میراحمدی هنرمند با سابقه شالبافی کرمان گفت: قریب به دو سال گذشته اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تعدادی دار و مواد اولیه به صورت رایگان در اختیار هنرمندان رشته شالبافی قرار داد که متاسفانه به دلیل نبود بازار فروش، هنرمندان دلسرد شده و بار دیگر شالبافی از رونق تولید افتاد و در حال حاضر تعداد کمی به تولید شال می‌پردازند.
میراحمدی با اشاره به اینکه کهن سال ترین هنرمند شالبافی کرمان ۸۰ سال سن دارد، تصریح کرد: این هنرمند به علت علاقه خود به این هنر سنتی همچنان به تولید شال می‌پردازد.
«محمدرضا آریان» مدیر عامل شرکت کرمان مجازی می‌گوید: زمان تولید هر شال به نوع طرح و مهارت بافنده بستگی دارد که زمان تولید یک شال بین یک روز تا یک ماه متغییر است، باید مدنظر داشت که شالبافی یک هنر کار دست است لذا زمان دقیق تولید یک طرح را نمی‌توان بیان کرد.
مدیر عامل شرکت کرمان مجازی با تاکید برآنکه هیچ محدودیتی برای آموزش و تولید نداریم، اظهار کرد: در
چشم انداز برنامه پنج ساله (فاز اول) به دنبال آن هستیم که بتوانیم برای حدود یک هزار و ۲۰۰ نفر در سطح استان اشتغال‌زایی داشته باشیم. ما این قابلیت را داریم که ماهیانه اشتغال۱۰ نفر را فراهم کنیم.
وی با بیان این مطلب که اگر فضای لازم را داشته باشیم به نیروهای آزاد نیز آموزش خواهیم داد و همین امر سبب خواهد شد این افراد بلافاصله وارد بازار کار این حوزه شوند، عنوان کرد: جمعیت هلال احمر استان کرمان تا کنون پیشنهاد داده است که در شهرستان های ماهان و بردسیر فضا و نیرو در اختیار ما قرار دهد تا ما به امر آموزش آنها و ایجاد کارگاه تولید شال در این دو شهرستان بپردازیم.
وی تاکید کرد: ما به فضا و نیرو نیاز داریم تا این صنعت را رونق بیشتری ببخشیم.
