رنگرزی گیاهی نخ پته
این نوع رنگرزی قرن هاست که برای رنگرزی الیافت به ویژه الیافت پروتئینی چون پشم و ابریشم در صنعت نساجی به کار می رود . تا اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم کل رنگزا های مورد استفاده از گیاهان مختلف ، یا حیوانات و یا معادن به دست می آمد و در نتیجه طبیعی بودند برای هزاران سال مردم سر تا سر جهان از روش های سنتی و باستانی و استفاده از ریشه ساقه ، برگ ، چوب ، گل و قسمت های مختلف گیاهان و درختان و قسمت های خاصی از حشرات و ماهی های پوسته دار برای خارج سازی رنگ مورد نیاز خود استفاده می کردند .
اولین مواد رنگزای طبیعی مورد استفاده بشر ، گیاهان و تفاله های گیاهان مثل پوست گردو و انار بودند . پس از آن انسان آموخت که می تواند از برخی حیوانات و نمک های معدنی نیز به عنوان ماده رنگزا استفاده نماید . پس آموخت تا از مواد مثل دندانه ها جهت آسان نمودن فرآیند رنگرزی و بهبود کیفیت آن استفاده نماید . به علاوه بشر در طی قرن ها یاد گرفت تا با استفاده درست از این مواد طبیعی نام مورد نظر را بر روی الیافت به وجود آورد و ثبات لازم را در آن ها ایجاد نماید . این تجربیات یعنی روشهای رنگرزی و چگونگی ترکیب مواد در طول قرنهای متمادی از نسلی به نسل دیگر منتقل شد و هیچگاه مکتوب نگردید و به عنوان یک هنر ویژه در انحصار خانواده های خاصی باقی ماند رنگزاهای گیاهی مورد استفاده بیشتر ، روناس ، اسپرک ، نیل ، حنا ، وسمه ، جا شیر ، گندل و انواع دیگر گیاهان بوده است .
تفاله های گیاهان حاوی مواد رنگزا شامل پوست انار ، پوست گردو ، پوست پیاز و انواع و اقسام تفاله های گیاهان محلی بوده اند
در رابطه با رنگرزهای حیوانی ، می توان از قرمز دانه نام برد . برای ایجاد فام متفاوت از ترکیب این رنگرز ها و یا مواد غیر آلی( نمک فلزات چند ظرفیتی ) مانند زاج سفید ، کات کبود ، سولفات آهن ، دی کرومات پتاسیم و امثال آنها بهره می جویند .
استفاده از نمک فلزات به عنوان واسطه ایجاد کمپلکس با ملکول رنگزا و به منظور افزایش ثبات های عمومی رنگزا روی کالا صورت می گیرد . این نمک ها که دندانه خوانده می شوند ممکن است مانند نمک های آلومینیوم و قلع بی رنگ باشند که در این صورت برای حصول به ثبات عمومی رضایت بخش به کار برده می شوند و یا نمک های رنگی مانند سولفات آهن ، سولفات مس و بی کرومات پتاسیم باشند که در این حال هم افزایش ثبات عمومی و هم فام مورد نظر می تواند مد نظر باشد . از قدیم تصور می کرده اند که دندانه سبب ایجاد خوردگی ناموزون در سطح و از بین رفتن فلس ها روی پشم می شود و در نتیجه سطح نا صاف الیاف می تواند سبب نفوذ بیشتر رنگزا به کالا شود .
به همین علت از اصطلاح دندانه برای آن استفاده می کردند ولی امروزه نشان داده شده است که عمل دندانه تنها سبب ایجاد یک کمپلکس بین فلز و ماده رنگزا می شود که در نتیجه مولکول حجیمی از ماده رنگزا و فلز در لیف تشکیل می شود که به راحتی نمی توان در اثر شست و شو از منافذ لیف خارج ویا در اثر نور تخریب گردد .
امروزه یکی از مهمترین بحث ها در جامعه ی جهانی انتخاب مواد و محصولات با ضریب امنیت زیستی و سلامتی بالاست چون رنگ های طبیعی از منابع طبیعی به دست می آیند خطرات زیست محیطی و سلامتی می شوند ، مصرف می شدند ولی مصرف آنها بسیار پایین است و خطرات آنها بسیار کمتر از رنگ های سنتزی است آگاهی بیشتر جامعه ی جهانی از خطرات زیست محیطی و سلامتی رنگ های سنتزی و محصولات فرعی آنها باعث شده تا توجهات به سمت رنگهای طبیعی پررنگ تر شود . به طوری که امروزه کالا های نساجی رنگرزی شده با رنگ های طبیعی در آمریکا ، آلمان وارد یا تولید و صادر می شوند .
هم اکنون فواید فراوانی وجود دارد که حاکی از آن است که با وجود ثبات بالای رنگرزهای مصنوعی ، بازار فرش جهانی علاقمندان زیادی برای استفاده از رنگزاهای طبیعی دارد . دلایل این جاذبه را می توان دلایل زیست محیطی و پرهیز نسل کنونی از مواد شیمیایی مخصوصا در کالاهایی که ارتباط مستقیم با بدن انسان دارند و دلیل دیگر ، دلایل اقتصادی از جمله پرهیز از واردات رنگرزاهای مصنوعی ، تقویت تولید بومی و استفاده از موادی که تولید آنها کمتر به منابع و ذخایر کره ی زمین مربوط می شوند ، دانست .
هزاران سال است که گیاه می روید و تا وضع طبیعی زمین چنین است ، خواهد روئید . در حالی که ترکیبی مثل نفت که به عنوان ماده ی اولیه بسیاری از رنگزا های مصنوعی است . حداکثر سیصد سال از عمر کره ی زمین را حاکم خواهد بود و پس از
اتمام آن باید فکری برای جایگزین آن کرد .
می توان اندیشید که اصولا استفاده از رنگزا های مصنوعی تنها یک انحراف موقت و ناشی از الزامات رشد صنعتی در قرن های اخیر بوده است اما در عمل می توان از آنها پرهیز و به اندازه کافی مواد رنگرزای طبیعی گیاهی ، حیوانی ، معدنی و منابع جدید تولید کرد . باید دانست که کشت و تولید گیاهان حاوی مواد رنگرزا در ایران نسبت به صد سال پیش بسیار محدود شده است . زیرا مثلا امروز ، روناس تنها به میزان بسیار کم در اردکان یزد و بعضی نقاط دیگر کشت می شود . در حالی که حدود صد سال پیش در تمام حاشیه کویر کشت می شده است همچنین در اطراف زنجان و ازجمله ابهر کشت آن رایج بوده است .
مشکلات موجود در راه توسعه استفاده از رنگزاهای طبیعی
۱- اغلب رنگزاهای طبیعی بدون قانون می باشند و به منظور افزایش ثبات آنها به یک ماده کمپکس کننده نیاز است . این مواد کمپکسل کننده یا همان نمک فلزات چند ظرفیتی ( دندانه ) به مقدار زیادی در فرآیند رنگرزی مصرف می شوند که مقدار زیادی از آنها جذب نشده و در پساب می ماند و به محیط زیست آسیب می رساند . پس در رنگرزی باید توجه داشته باشیم که از دندانه محیط زیست استفاده کنیم و تلاش کنیم میزان استفاده از دندانه را کاهش دهیم .
۲- از مسائل و مشکلات دیگر می توان به محدود بودن منابع تولید مواد رنگزای گیاهی اشاره کرد که بخاطر قدرت پایین این رنگ ها باید از مقدار رنگ زیادی استفاده کرد که در مواردی این مقدار ۱۰۰ درصد وزن کالا می رسد .
۳- مشکل دیگر عدم امکان تولید مواد رنگزا و ایجاد فام رنگی کاملأ مشابه بروی الیافت از جمله مشکلات اساسی دیگر در تولید نخ با فام یکسان است .
۴- مشکل دیگر در رنگرزی طبیعی طولانی بودن فرآیند رنگرزی آن است که گاه چند روز به طول می انجامد .
۵- مشکل دیگر این است که مواد رنگزای طبیعی فقط با الیاف طبیعی مثل پشم ، ابریشم و پنبه واکنش می دهند و قادر ب رنگرزی آنها هستند
۶- مشکل دیگر این است که رنگرزی طبیعی پرهزینه است و هزینه اصلی زمان مورد نیاز برای رشد گیاه رنگی می باشد .
” دندانه ها ”
از آنجایی که اکثر رنگزاهای طبیعی به دلیل عدم حضور گره های فعال تشکیل دهنده پیوند با پشم و ابریشم میل ترکیبی با الیاف را ندارند . نیاز به دندانه ها که در واقع یک فلز با ظرفیت حداقل دو می باشد برای جذب رنگزا توسط الیاف است . دندانه دار کردن یک مرحله ضروری در فرآیند رنگرزی است و باعث تثبیت رنگزا روی لیف می شود و وسعت شید رنگی حاصله را گسترش می دهند در نوع پیوند اساسی بین رنگینه _ دندانه از یک طرف و دندانه _ لیف از طرف دیگر به طور همزمان به وقوع می پیوندد و این نوع از پیوند از پیوند یونی _ واندوارس و هیدروژنی قوی تر است .
رایج ترین دانه ها نمک های فلزی مانند زاج سفید- دی کرومات پتاسیم – کرومات پتاسیم – سولفات آهن – سولفات مس و کلرید هستند که قبل یا بعد یا حین رنگرزی وابسته به دستور عمل رنگرزی استفاده می شوند . گاهی اوقات دندانه ها با موادی به نام کمک دندانه مانند اسید اگزالیک ترکیب می شوند . این ها تاثیر دندانه ها رو بیشتر می کنند .بعضی گیاهان نیز دارای مواد دانه ای هستند به طور مثال اسید اگزالیک در برگ های ریواس .
رنگ های ساسیتنتیو از قبیل کاچ و پوست گردو نیازی به دندانه برای تثبیت رنگ ندارند اما برای اصلاح ثبات نوری رنگ و اصلاح گر می توان از دندانه استفاده کرد .
کمک دندانه ها با دندانه ها ترکیب شده و اتصال رنگ بالیف را بیشتر می کند و باعث می شود که از دندانه بیشتر استفاده کنیم .
قبل از دندانه دادن الیاف باید کاملأ خیس شوند و فرآیند دندانه ای کردن نباید با سرعت انجام شود زیرا می توان تاثیر نامطلوبی بر روی رنگرزی داشته باشد و موجب نایکنواختی و بی ثباتی رنگ شود .
عمل دندانه دادن الیاف به سه روش انجام می شود : پیش دندانه – پس دندانه _تک حمامی که در زیر به توضیح آن می پردازیم :
پیش دندانه : اکثرالیاف پیش دندانه می شوند به این معنی که ابتدا نخ مرطوب در حمام دندانه قرار می گیرد و سپس از داخل حمام دندانه خارج می شود و شسته می شود و سپس به صورت مرطوب وارد حمام رنگرزی می شوند . اشکال اصلی آن این است که به دو حمام برای رنگرزی نیاز است بنابراین سرعت رنگرزی پایین می آید و از نظر مصرف بخار آب و هزینه های کارگران مقرون به صرفه نیست و یکی از مزیت های این روش این است که امکان رنگ همانندی با نمونه سفارش داده شده وجود دارد زیرا طی رنگرزی شید رنگی تغییر نمی کند این روش برای رنگ ها روشن پیشنهاد می شود .
پس دندانه : اگر دندانه بعد از رنگرزی اضافه شود آن را پس دندانه ای می نامند به بیان دقیق تر یک پس دندانه در حمام رنگ جداگانه ای آماده شده و بلافاصله الیاف رنگ شده به حمام دندانه وارد می شوند بدون اینکه آبکشی شود . اما گاهی اوقات دندانه در انتهای فرآیند رنگرزی به حمام رنگ اضافه می شود . این روش بهترین ثبات رنگی را دارد زیرا در فرایند رنگرزی رنگینه بهتر از روش دیگه به داخل رنگ نفوذ می کند این روش برای رنگرزی رنگ های مشکی مناسب است . بزرگترین اشکال این روش دشواری در به دست آوردن شید مورد نظر است زیرا رنگ نهایی تا تشکیل کامل لاک مشخص نیست .
یک حمامی : بعضی از الیاف را همزمان با رنگرزی در یک حمام دندانه می دهند به این عمل روش یک حمامی می گویند . درمورد رنگ های تیره ثبات و مقاومت در به دلیل رسوب بر روی لیف اندکی کاهش می یابد رمق کشی رنگینه ممکن است کامل نباشد
نکته۱ : گرما به عملکرد دندانه کردن ، کمک می کند اما همراه پشم باید این عمل با احتیاط صورت گیرد تا از نمدی شدن ناخواسته یا آب رفتگی جلوگیری شود – ابریشم نیز نیاز به دقت عمل دارد . برای محافظت کردن از درخشندگی ابریشم باید از درجه حرارتی پایین تر از پشم استفاده کرد .
نکته ۲ : برای دندانه ای کردن الیافت گیاهی معمولأ نخ بعد از شست و شو قبل از دندانه ای شدن نیاز به اسید تانیک دارد این عمل جذب رنگ را موثر تر می سازد . کتان را باید مدت زمان طولانی تری نسبت به پنبه جوشاند زیرا نسبت به جذب رنگ مقاوم تر است .
انواع دندانه ها :
” زاج سفید ”
زاج سفید به شکل کریستال های سفید یا پودر یافت می شود . اگر چه یک متده غیر سمی است اما در صورت استنشاق باعث حساسیت می شود . زاج سفید قدیمی ترین دندانه شناخته شده است که با قدمت دو هزار سال قبل از میلاد در هندوستان مورد استفاده قرار گرفته است . زاج سفید را میتوان روی همه ی الیاف استفاده کرد و رنگ ها را به طور خاص حفظ کرد و اکثرأ به شیوه پیش دندانه مورد مصرف قرار می دهند . استفاده بیش از اندازه ی زاج روی پشم می تواند پشم را بطور دائم کند و در صورت اتفاق افتادن چنین امری نمی توان آن را با شست و شو یا آبکشی بر طرف کرد .
” دی کرومات پتاسیم یا بی کرومات ”
محلول نارنجی رنگ حاصل از کریستال های نارنجی کروم بعد از احیا تبدیل به محلول سبز می شود . کروم ماده ای سمی است و می تئاند برای پوست های حساس ، حساسیت ایجاد کند . کروم این امکان را می دهد که رنگ های ثابت مشکی ظرف دو ساعت رنگ شوند . کروم نسبت به نور حساس است و در جای تاریک نگه داری می شود .کروم باعث تثبیت رنگزاها روی همه الیاف می شود .
“سولفات مس ( کات کبود ) ”
از آنجا که مس به صورت کریستالهای فیروزه ای موجود می باشد آن را با نام زاج آبی نیز می شناسند این دندانه ها سمی است .
می توان این دندانه را به عنوان یک پیش دندانه روی پشم و یا برای تیره تر کردن یک رنگ به عنوان پس دندانه استفاده کرد . مس یک شیر رنگی مشابه به کروم می دهدبنابراین نتیجه کار ملایمتر ، کدر تر می باشد که از درخشندگی کمتری برخوردار است .
” کلرید قلع ”
کریستال سفید قلع سمی و حساسیت زا است قلع به همراه قرمز روشن عالی گران قیمت روی پشم باقی می گذارد اگر در روش تک حمامی با روناس استفاده شود شیر نارنجی روشن عالی تولید می شود . می توان در قلع به عنوان پیش دندانه یا پس دندانه روی پشم استفاده کرد . برای تثبیت یا روشن تر شدن رنگ از قلع به عنوان پس دندانه استفاده می شود اما اگر از مقدار زیادی قلع روی پشم استفاده شود باعث آسی پذیری و ایجاد حالت نمدی رویشم می شود . به همین دلیل روش تک حمامی استفاده می شود چون صدمات را کاهش می دهد .
” سولفات آهن ”
آهن به شکل کریستال های سبز یافت می شود که آن را زاج سبز می نامند از آهن برای ایجاد شیره های تیره و اغلب به عنوان یک پس دندانه برای کدر کردن رنگ ها استفاده می شود همچنین می توان از آهن به عنوان یک پیش دندانه یا تک حمامی بهره برد آهن را باید کم استفاده کرد اگر مقدار زیادی از آن استفاده شود . پشم را آسیب پذیر ساخته و تا حدودی باعث پوسیدگی آن می شود . مانند شیرهای سیاه و قهو ه ای قالی های کهنه که اغلب در اثر گذشت زمان خراب می شوند .
” تانیک اسید ”
اسید تانیک یا تانن در چوب لوط ، گردو وجود دارد . اسید تانیک یک دندانه معمولی بوده که در فرایند رنگرزی با الیاف سلولزی مثل پنبه استفاده می شود و می تواند به صورت ترکیبی با دندانه زاج سفید و زاج سبز استفاده شود .
کمک دندانه ها : اسید استیک _ فسفات سدیم _ اسید فرمیک _ اسیداگزالیک _ هیدروسولفیت سدیم _ اسید سولفوریک _ کربنات
سدیم ( سودسوزآور ) _ اسید لاکتیک ( جوهر قه قروت ) _ اسید سیتریک ( جوهر لیمو ) _ اسید کلریدریک ( جوهر نمک )
کربنات سدیم : از آن برای افزایش خاصیت بازی و تسهیل جذب در رنگرزی با نیلو وسمه استفاده قرار گیرد .
رنگزاهای طبیعی را با توجه به روش کاربرد می توان به سه گروه تقسیم کرد :
رنگهای ساستیرات : رنگ هایی هستند که برای اتصال به لیف نیازی به دندانه دادن ندارند مثل کاچ و گردو .
رنگ های دندانه ای : رنگ هایی هستند که برای اتصال به لیف نیاز به دندانه دارند مثل رنگ هایی چون روناس و اسپرک
رنگ های خمی : مثل نیل و وسمه که این رنگ ها محلول در آب نیستند نیاز به یک قلیا برای حمام رنگرزی هستند و اکسیژن باید توسط یک فرایند شیمیایی به نام احیا زدوده شود که عمومأ در رنگرزی با نیل قلیای مورد نظر را با سود تأمین می کنند و ماده احیا کننده هیدروسولفیت سدیم است .
تقسیم بندی برخی گیاهان بر اساس شید رنگی :
آبی : وسمه _ نیل
قرمز : روناس _ چغندر _ سماق ( دمیده ) گلرنگ
نارنجی : پوست پیاز _ هویچ ( ریشه ) _ زرشک _ یاس _ زردچوبه _ ریواس _ سماق ( پوست )
قهو ه ای : پوست گردو _ سماق ( برگ ) _ بلوط ( پوست ) _ گل قاصدک ( ریشه ) اکالیپتوس ( پوست ) حنا
صورتی : تمشک _ گیلاس _ توت فرنگی
سبز : اسفناج ( برگ ) _ یاس ( گل ) _ بابونه ( گل ) _ زرشک _ جعفری _ توت سفید _ زرد چوبه _ سردگوهی _ توت آمریکایی _ نرگس زرد _ انار _ سنجد تلخ _ قاصدک
ارغوانی : بقعم _ آلکانت
سیاه : بقعم با دندانه آهن _ گال بلوط با آهن
” اسپرک “
اسپرک یک گیاه علفی دوساله و بومی اروپا می باشد . این گیاه در آمیای غربی ، آفریقای شمالی و آمریکایی نیز رشد می کند .گیاه فوق می تواند بصورت خود رو د هر مکانی رشد کند . می تواند آن را از زیر زمین و روی خاک بیمار و شن زار نیز به دست آورد . همه ی اجزای این گیاه به جز ریشه آن حاوی ماده رنگی است و می توان از آن به صورت تازه یا مشک استفاده کرد. براساس شید رنگی دلخواه و وزن کالای مورد استفاده مقداری اسپرک مورد نیاز را محاسبه کرده و سپس حمام رنگرزی را آماده می کنیم در رنگرزی با اسپرک از روش بیش دندانه استفاده می کنیم . یعنی ابتدا بر اساس شید رنگی مورد نیاز دندانه و آب مورد نیاز بر اساس وزن کالا محاسبه می شود و حمام دندانه آماده می شود دمای حمام را به جوش رسانیده و الیاف را به مدت ۴۰ دقیقه می جوشانیم تا دندانه دار شود.
سپس آن را از حمام خارج کرده میشوییم تا دندانه هایی که جذب لیف نشده ولی روی لیف باقی مانده از لیف جدا شود و پس لیف مرطوب را وارد حمام رنگ که حاوی اسپرک مورد نیاز است که بر اساس وزن کالا تعدادش محاسبه شده می اندازیم البته قبل از وارد کردن لیف کمی به حمام رنگ که حاوی اسپرک زمان می دهیم تا رنگ عصاره گیری شود و پس کالای مرطوب را وارد حمام رنگرزی کرده اجازه می دهیم تا ابتدا در یک دمای پایین تر از جوش لیف به نیمی از رنگ مورد نیاز دست پیدا کند به اصطلاح نیم رنگ شود و پس ه مدت یک ساعت می گذاریم الیاف در حمام رنگرزی بجوشد در حین رنگرزی باید توجه داشته باشیم که کلاف الیاف را در حمام جابه جا کنیم تا از نایکنواختی در جذب رنگ جلوگیری شود .
” نیل “
آبی نیل از برگ های تخمیر شده گیاه Indigo fera بومی هندوستان به دست می آید . نیل در همه ی مناطق گرمسیری کشت می شود . نیل یک رنگ است به این معنی که نا محلول در آب بوده و می تواند قبل از جذب در یک محلول قلیایی حذف شود . نیل و وسمه حاوی ماده ای به نام Indigotin هستند که نامحلول و به رنگ آبی می باشد . رنگ آبی از تخمیر رنگ های گیاه حاصل شده . در رنگرزی نیل از هیدرو و سود استفاده می شود . عمل احیا که با هیدرو انجام می گیرد و این عمل باعث می شود که رنگ محلول خمره ظاهری زرد رنگ به خود بگیرد که برای رنگرز نشانه شروع فرو بردن نخ در آن محلول بوده . هنگام وارد شدن لیف در خمره نیل را جذب می کند . در صورت قرار گرفتن در معرض هوا نیل اکسید شده و رنگ آن از زرد به سبز و سپس آبی تبدیل می شود . برای اینکه یک شید تیره آبی ایجاد کنیم لازم است که الیاف را چندین بار در خمره فرو ببریم زیرا نخ در یک زمان تنها می تواند مقداری رنگمایه را جذب کنیم .همچنین چندین بار فرو کردن رنگ در خمره کمک به یکنواختی جذب رنگ می کند اگر چه ایجاد یکنواختی کامل با رنگرزی نیل بسیار دشوار است . نیل نه تنها برای تهیه گستره زیادی از آبی ها مناسب است بلکه برای رنگرزی ترکیبی با رنگ های دیگر مناسب است بطور مثال تولید شید های مختلف سبز که می توان ابتدا با اسپرک و دندانه دادن الیاف ، لیف را به رنگ زرد رنگرزی کرده و پس بانیل شید رنگی لیف را به سبز تغییر می دهیم این کار را میتوانیم با رنگ های دیگر نیز انجام دهیم .
روش رنگرزی نیل : نیل را با کمی آب داغ خمیر کنید . در یک آب سرد می ریزیم و سود را به آن اضافه می کنیم . آن قدر هم بزنید تا آب شفاف شود . همیشه سود را به آب اضافه کنید . هرگز آب را به سود اضافه نکنید . سپس محلول سود را به نیل آماده اضافه کنید . پس هیدروسولفیت سدیم را روی سطح محلول آماده میریزیم . درجه حرارت محلول را به مدت ۲۰ دقیقه به درجه سانتیگراد برسانید مراقب باشید محلول حرارت زیاد نبیند زیرا نیل در درجه حرارت ۷۶ درجه سانتی گراد از بین می رود . محلول باید به رنگ زرد شفاف در آید و در مرحله بعد آبی شود
توجه داشته باشید که در رنگرزی با هر نوع رنگ ابتدا الیاف را مرطوب کرده سپس آن را به حمام رنگرزی اضافه می کنیم .
دررنگرزی با نیل هر نیم ساعت که الیاف در حمام رنگرزی بود باید به مدت ۱۵ دقیقه از حمام خارج می کنیم و ۱۵ دقیقه الیاف را هوادهی می کنیم یعنی در هوا آن را تکان می دهیم و دوباره به مدت ۳۰ دقیقه دیگر وارد حمام رنگ می کنیم اگر مشاهده کردیم که جذب رنگ در زمان هوا دهی کم بود مقداری هیدرو به حمام رنگ اضافه می کنیم . انقدر این مرحله هوا دهی ( اکسیداسیون ) را تکرار می کنیم تا به شید رنگی مورد نظر برسیم .
در رنگرزی نیل مقدار سود ، نیل و هیدرو و آب بر اساس مقدار وزن الیاف و شید رنگی مورد نظر محاسبه می کنیم
” روناس “
روناس یکسری از رنگهای مایل به قرمز ، از صورتی تا قرمز پر رنگ را تولید می کند . ماده رنگی روناس در ریشه آن قرار دارد که حداقل ۳ سال و حداکثر ۷ سال طول می کشد تا به عمل بیاید . ریشه را خشک می کنند و سپس آن را بصورت پوست در آورده یا ریز خرد می کنند . روناس به عنوان ماده اولیه اصلی قرمز ترک ، ارزش زیادی داشت ، یک رنگ قرمز غنی ، سریع الوصول و درخشان که اغلب برای رنگرزی پنبه استفاده می شد . منشأ این گیاه به هندوستان بر می گردد .
الیاف گیاهی در مقابل جذب خوب و قوی رنگ ها ، مقاوم ترند و نیاز به شست و شو ، دندانه ای شدن و خیس خوردگی کامل قبل از عمل رنگرزی دارند .
برای رنگرزی روناس کلاف مرطوب و دندانه ای داده شده را وارد حمام رنگ میکنیم . البته ابتدا از قبل حمام رنگ را باید آماده کرده باشیم یعنی در آب سرد مقدار روناس محاسبه شده را به آن اضافه کرده و آن را حل می کنیم و پس وقتی الیاف از قبل دندانه شده را به آن اضافه کردیم درجه حرارت را به آرامی از دمای سرد تا ۷۰ درجه سانتی گراد برسانید . به مدت ۲-۴ ساعت دمای ۷۰درجه سانتی گراد را حفظ کنید . هر چه زمان طولانی تر باشد بهتر است . پس از پایان رنگرزی کلاف را بچلانید و تکان دهید تا مازاد روناس جدا شود .
در رنگرزی روناس برای تولید شید روشن از دندانه قلع یا زاج سفید استفاده می کنیم .
روش عصاره گیری پودر روناسبدین ترتیب است که پودر روناس را به مدت یک تا دو ساعت در آب خیسانده و سپس در حرارت ۷۰ – ۸۰ درجه سانتی گراد و به مدت یک تا یک و نیم ساعت قرار می دهند . حرارت نباید به جوش برسد زیرا در جوش قدرت رنگی روناس در عصاره گیری کم می شود پس محلول حاصل را صاف نموده و مورد استفاده قرار می دهند .
برگرفته از : جزوات درسی دکتر احمد اکبری
